Publicatiedatum:31 augustus 2023
Tim blogt voor SPOON over Woo-uitspraken Deel #9: niet alles hoeft vertrouwelijk, Commissaris! Of: hoe de veel te ruime toepassing van de nieuwe weigerond ‘goed functioneren van de staat’ beetje bij beetje voor de bijl gaat.
De eerste zaken waarin rechters oordelen over de ruime toepassing die bestuursorganen geven aan de nieuwe weigergrond ‘goed functioneren van de staat’ (ook wel de ‘i-grond’), zijn goed nieuws voor Woo-verzoekers. Het meest duidelijke voorbeeld daarvan tot dusver werd op 13 juli gegeven door de rechtbank Oost-Brabant.
Deze uitspraak laat zien dat in ieder geval de lagere rechters niet zullen accepteren dat de overheid deze weigergrond gebruikt als duizenddingendoekje om openbaarmaking te voorkomen, maar echt bedoeld is voor uitzonderlijke gevallen. Daarbij moet de overheid goed uitleggen waarom van zo’n uitzonderlijke situatie sprake is.
Brieven over integriteitsmelding geweigerd vanwege i-grond
De zaak waarover de Brabantse rechters moesten oordelen had betrekking op een integriteitsmelding in de gemeente Waalre, die uiteindelijk leidde tot het vertrek van de burgemeester. De meldster wilde openbaarmaking van onder andere twee brieven tussen de vertrekkende en de waarnemende burgemeester. Die vroeg ze op bij de Commissaris van de Koning, die ze ook in haar bezit had. Maar die weigerde ze te verstrekken, met verwijzing naar de nieuwe i-grond.
Commissaris: Kan niet functioneren zonder vertrouwelijkheid
Sinds de Woo in werking trad, hebben overheden op alle niveau’s de nieuwe i-grond in toenemende mate aangegrepen om het standpunt in te nemen dat de overheid op allerlei terreinen alleen kan functioneren als overleggen en correspondentie vertrouwelijk blijven. Ook in dit geval weigerde de Commissaris de gevraagde brieven met dat algemene argument:
“Het is van belang dat personen en functionarissen zo vrijelijk mogelijk kunnen verklaren en mij gevraagd en ongevraagd van informatie kunnen voorzien en niet uit vrees voor openbaarmaking informatie achterhouden. Mijn functioneren als commissaris zou als gevolg van openbaarmaking van die informatie ernstig worden belemmerd”.
Rechtbank: maar waaróm dan?
De rechtbank onderkent dat volgens de toelichting bij de wet het beschermen van de vertrouwelijkheid van overleg tussen twee of meer overheden een reden kan zijn om openbaarmaking met de i-grond te weigeren.
Maar de rechtbank vindt dat er concrete aanwijzingen moeten zijn waarom in het specifieke geval openbaarmaking ertoe zou leiden dat de Commissaris haar taken, in dit geval met betrekking tot ingrijpen in gemeentebesturen, niet meer goed kan uitvoeren. Een algemene stelling dat een bepaalde wettelijke taak onder alle omstandigheden is gebaat bij volledige vertrouwelijkheid is onvoldoende. De weigering is dan onvoldoende gemotiveerd.
Als zulke concrete redenen niet vereist zouden zijn, stelt de rechtbank vast, dan zou feitelijk sprake zijn van “een absolute toepassing van de relatieve weigeringsgrond.” Met andere woorden: er vindt dan geen belangenafweging plaats in het concrete geval, terwijl dat volgens de Woo wel moet.
Bredere betekenis voor openbaarmaking
Hoewel deze zaak betrekking heeft op een bepaald type brieven, zoals een rechterlijke uitspraak altijd over een concreet geval gaat, denk ik dat we met deze uitspraak duidelijk kunnen zien welke richting rechters op willen met de i-grond. Ze houden tot dusver scherp zicht op het verschil tussen absolute en relatieve weigergronden en zullen niet toestaan dat bepaalde soorten documenten categorisch van het bereik van de Woo worden uitgesloten.
De volgende stap is dat rechters deze lijn doortrekken naar andere soorten documenten die overheden op dit moment massaal en zonder specifieke motivering weigeren met een beroep op de i-grond, zoals conceptdocumenten en correspondentie met Kamerleden. Steeds zullen overheden van de rechter moeten toelichten waarom het specifieke document waar de verzoeker om vraagt tot slechter functioneren van de overheid zou leiden.
Dit is waar de procedure die SPOON is gestart om draait. Houdt ons blog in de gaten voor nieuws daarover.
