Nieuwe nederlaag voor ‘conceptenlijn’ ministeries

Op 7 juni jl. heeft de rechter in Den Haag de standaardargumenten van ministeries om ‘conceptdocumenten’ te weigeren opnieuw naar de prullenbak verwezen. Dat gebeurde in een zaak van een oud-ambtenaar waarbij SPOON heeft ondersteund en meegedacht. Het is de zoveelste kritische uitspraak over de wijze waarop de ministeries concepten beoordelen.

Het Woo-verzoek van de oud-ambtenaar betrof documenten over de totstandkoming van het wetsvoorstel introductie gecombineerde geslachtsnaam. Hierbij waren ook meerdere conceptversies van documenten aangetroffen. Het ministerie van Justitie en Veiligheid had al deze conceptversies geheel geweigerd met de inmiddels bekende combinatie van ‘persoonlijke beleidsopvattingen‘ en ‘goed functioneren van de staat‘. Daarbij hanteerde het ministerie ook weer dezelfde standaardargumenten: het in omloop zijn van meerdere versies van een document zou tot verwarring kunnen leiden in het publieke debat en dat ambtenaren in de voorbereidende fase van gedachten moeten kunnen wisselen zonder dat hun overwegingen openbaar worden.

De rechter accepteert deze algemene redeneringen niet. ‘De redenering van verweerder dat met het in omloop zijn van meerdere versies
onduidelijkheid zou kunnen ontstaan over de inhoud van het definitieve document en dit daarom het goed functioneren van de Staat zou kunnen schaden, wordt door de rechtbank onvoldoende geacht als grondslag voor de weigering. De algemene stelling dat hierover verwarring kan ontstaan, is door verweerder niet nader onderbouwd.’

Het ministerie moet de aangetroffen conceptversies opnieuw gaan beoordelen op de aanwezigheid van feitelijke of anderszins objectieve informatie. Voorzover de conceptversies uit persoonlijke beleidsopvattingen bestaan moet het ministerie kijken of een goede en democratische bestuursvoering openbaarmaking rechtvaardigt.

Als het ministerie informatie uit concepten toch wil weigeren, zal dit moeten gebeuren om specifieke, concrete redenen. Die zullen ook duidelijk uit de motivering moeten blijken. ‘Hoewel verweerder stelt dat hij geen gebruik heeft gemaakt van een generieke weigering voor alle conceptversies en aangeeft dat hij per document heeft beoordeeld of het belang van het goed functioneren van de Staat opweegt tegen openbaarmaking, had verweerder niet met de hiervoor genoemde algemene motivering mogen volstaan. Hieruit blijkt niet dat per document of een gedeelte daarvan is bezien of bepaalde stukken ongelakt konden worden gelaten.’

Dit is een belangrijk punt, omdat ministeries tot nu toe steeds volhouden dat ze weliswaar steeds dezelfde redenering toepassen, maar dat ze dit doen omdat de reden nu eenmaal voor ieder conceptdocument hetzelfde is. De rechter prikt hier doorheen.

Hoewel deze uitspraak bijna bekend veronderstelt dat de werkwijze van Justitie niet deugt, is het toch nog steeds niet duidelijk of alle ministeries hun werkwijze inmiddels hebben aangepast. Ook maakt deze uitspraak niet duidelijk of dezelfde overwegingen die ministeries gebruiken om persoonlijke beleidsopvattingen te weigeren opnieuw gebruikt mogen worden bij weigeren op grond van het ‘goed functioneren van de staat’. Dit is wat SPOON in haar eigen conceptenprocedure aan de orde stelt. Het blijft voor verzoekers zaak om goed op te letten of concepten op de juiste manier worden beoordeeld.