Publicatiedatum:13 februari 2024
De Open State Foundation en het Instituut Maatschappelijke Innovatie komen opnieuw met een vernietigend rapport over de omgang van de Rijksoverheid met Woo-verzoeken. Ook hun analyse over het verschil tussen wat er mogelijk is en wat er in de praktijk gebeurt is nietsontziend, maar tegelijk ook hoopvol. Want het rapport laat zien dat het dus veel beter kan. En de eerste signalen dat die richting is ingeslagen schijnen voorzichtig door de wolken heen.
Overschrijding termijnen nog verder verslechterd
De Open State Foundation en het Instituut Maatschappelijke Innovatie komen al weer voor het derde jaar op rij met hun inmiddels nauwelijks meer weg te denken onderzoek naar de naleving van de Woo door de rijksoverheid. De editie van dit jaar heet ‘Blaadjes op het spoor’, een titel die wil overbrengen dat de manier waarop de openheid van de Nederlandse overheid jaar na jaar slecht blijft, een soort uniek Nederlands probleem lijkt te zijn. Net zoals er nergens anders in Europa problemen zijn met herfstbladeren op het spoor.
Gedurfde analyses en oplossingen
Omdat de hoofdconclusies vergelijkbaar zijn met die van voorafgaande jaren – 83 % van de Woo-verzoeken te laat beantwoord (nog net iets slechter dan vorig jaar), zelfs kleinere verzoeken zijn veel te laat, sommige ministeries doen gemiddeld meer dan 200 dagen over hun verzoeken – zit de toegevoegde waarde misschien wel het meest in de vernietigende analyses en gedurfde oplossingen.
We zetten er een paar op een rij.
1. Mythe van de gebrekkige informatiehuishouding
Het rapport ontkracht de ‘mythe van de gebrekkige informatiehuishouding’. Natuurlijk is overheidsinformatie niet goed geordend, maar het wordt wel heel gemakkelijk te pas en te onpas als excuus gebruikt. Het gaat er vooral om de toegang tot deze informatie door Woo-ambtenaren vooraf te autoriseren.
2. Gaten in de behandeling
De leegheid van dit ‘excuus’ wordt nog duidelijker als het rapport berekent in hoeveel dagen je een ‘mediaan’ Woo-verzoek zou kunnen afhandelen. ‘Mediaan’. betekent precies het middelste verzoek in termen van aantallen opgeleverde pagina’s. Dat is een verzoek waarbij uiteindelijk – slechts! – 24 (deels gelakte) pagina’s worden verstrekt. Open State en IMI komen bij zo’n verzoek uit op maximaal 6 dagen werk. Maar ministeries doen over dit verzoek in de praktijk maar liefst 114 dagen. ‘Dat betekent dat er dus 94 dagen ‘gaten in de behandeling’ zijn.’
3. Niemand bestuurt de ’trein’
Waarom gebeurt het dan toch niet? De oorzaak heeft alles te maken met een gebrek aan sturing. Op alle niveau’s, van het verantwoordelijk ministerie van BZK tot aan de top van alle ministeries individueel: er is simpelweg niemand die de betrokken ambtenaren opdraagt, of zelfs maar aanmoedigt, om Woo-verzoeken tijdig af te handelen, en er vervolgens ook op toeziet dat dit gebeurt. Bovendien moeten Woo-besluiten langs ellenlange ‘parafenlijnen’. Vertrouw op de kundigheid van de Woo-ambtenaren!
Positieve ontwikkelingen
Wat tot slot opvalt, is dat voor het eerst ook oprecht positieve ontwikkelingen zijn waargenomen. Het totaal aantal openbaar gemaakte pagina’s ligt substantieel hoger dan een jaar eerder en ook het aantal actief openbaar gemaakte pagina’s is fors toegenomen.
Plannen inperking de ijskast in
Over de plannen die circuleren in de ambtelijke top om de uitvoering van de Woo te verbeteren door het recht op openbaarmaking dan maar in te perken, hebben organisaties geen goed woord over. ‘Pas wanneer alle best practices uit het buitenland (en uit het binnenland, zie ook hoofdstuk 5) zijn overgenomen, en de doorlooptijden nog steeds onvoldoende ingekort, kan de discussie over inperking van het documentbegrip uit de ijskast worden gehaald.’
Best practices van Woo-redacteuren
‘Blaadjes op het spoor’ komt tegelijk uit met een manifest met 11 best practices waarin de Woo-redacteuren van Investico, Follow the Money, de Volkskrant, de NOS en het Financieele Dagblad op een rij zetten hoe hun meest positieve ervaringen met de Woo gebruikt kunnen worden voor een (veel) betere uitvoering. Te lezen op de site van Follow the Money en binnenkort ook op onze site. De best practices komen voor een groot deel overeen met de suggesties in dit rapport. Maatschappelijke organisaties zijn het dus breed eens over hoe de weg naar voren eruit ziet.
